Conperio, największa polska firma doradcza zajmująca się problematyką absencji chorobowych przeprowadziła w 2023 roku blisko 30 000 kontroli zwolnień chorobowych, działając dla 170 przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie całego kraju, zatrudniających od 200 do 20 000 pracowników. Wśród przyczyn zwolnienia pracownicy najczęściej wymieniali infekcje lub schorzenia związane z układem mięśniowo-szkieletowym. W porównaniu do lat ubiegłych odnotowano wzrost nadużyć wykorzystywania zwolnień lekarskich. Procent ten oscylował w granicach 30%, obecnie wzrósł do 35%.
Kontrole wykazały, że pracownicy wykorzystywali okres zwolnienia lekarskiego do prowadzenia osobistych interesów zarobkowych czy wykonywania prac domowych. Jedna z pracownic aktywnie reklamowała i sprzedawała swoje wypieki poprzez media społecznościowe, wprost wskazując na dostępność i cennik, co bezpośrednio kolidowało z założeniami zwolnienia lekarskiego. Inna wykonywała usługi masażu, a kolejna wykorzystała zwolnienie lekarskie, by móc się przebranżowić i w domu wykonywała odpłatnie manicure. Przykładem nadużywania „L4” jest także pracownik, który podczas orzeczonej czasowo niezdolności do pracy świadczył usługi taksówkarskie. Inną często spotykaną formą korzystania ze zwolnienia lekarskiego były wyjazdy rekreacyjne pracowników, nie tylko w obrębie Polski, ale także poza jej granicami. Nie brakowało również sytuacji, gdzie pracownicy na zwolnieniu spożywali alkohol lub zajmowali się innymi aktywnościami mogącymi szkodzić ich zdrowiu.
Ciemna strona teleporad, czyli „L4” w opcji „dodaj do koszyka”
10% naruszeń związanych z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnień lekarskich dotyczyło zwolnień oznaczonych wskazaniem „1-chory powinien leżeć”. Wśród klientów Conperio liczba zwolnień ze wskazaniem „1-chory powinien leżeć” w 2023 w stosunku do 2022 wzrosła o 28,7%. Jak wskazują eksperci, związane jest to z łatwością pozyskiwania zwolnienia lekarskiego za sprawą teleporad.
– W naszym kraju powstały wyspecjalizowane portale, które oferują sprzedaż „L4” w popularnej opcji „dodaj do koszyka”. W ostatnim roku obserwowaliśmy narastający problem związany z nadmiernym lub nieuzasadnionym wystawianiem zwolnień lekarskich przez niektórych lekarzy. Istnieją obawy, że mogą oni wystawiać zwolnienia nie przestrzegając właściwych standardów medycznych lub wręcz w zamian za korzyści finansowe. Znane są nam przypadki lekarzy, którzy wystawiają w ciągu roku ponad 800 zwolnień dla jednego podmiotu, narażając pracodawcę na straty w wysokości ok. 1,5 mln zł. Praktyki takie nie tylko zagrażają uczciwości systemu zdrowia, ale również mają negatywny wpływ na zaufanie społeczne do instytucji medycznych oraz prowadzą do wzrostu kosztów dla firm i instytucji ubezpieczeniowych. Dodatkowo, nadużywanie uprawnień do wystawiania zwolnień lekarskich prowadzi do obciążenia systemu opieki zdrowotnej oraz może wpływać na dyskomfort psychiczny i społeczny osób faktycznie potrzebujących wsparcia – mówi Mikołaj Zając, ekspert rynku pracy, prezes Conperio.
Ogólna tendencja wzrostowa w ciągu roku
Ogólny wskaźnik absencji pokazuje tendencję wzrostową od stycznia do grudnia, co może sugerować sezonowy charakter nieobecności związanej ze zdrowiem. Wartości te zaczynają się od 7,10% w styczniu, stopniowo rosną przez większość roku i osiągają najwyższy poziom 9,20% w grudniu, co pokrywa się z okresem zwiększonej zachorowalności w miesiącach zimowych oraz z okresem świątecznym, kiedy pracownicy częściej korzystają ze zwolnień. Wskaźnik absencji wynikający z choroby w okresie ciąży pozostaje stosunkowo niski i stabilny w ciągu roku, z najniższą wartością 0,62 % w styczniu i niewielkim wzrostem do 0,78 % w grudniu. Ta stabilność może odzwierciedlać bardziej przewidywalne i planowane wykorzystanie zwolnień lekarskich w tej kategorii.
– Obserwując ogólny wzrost wskaźnika absencji w miesiącach zimowych, firmy mogą przewidywać i planować odpowiednie strategie zarządzania zasobami ludzkimi, aby minimalizować wpływ absencji na działalność przedsiębiorstwa. Można to osiągnąć poprzez wzmocnienie programów zdrowotnych, promowanie szczepień przeciwko grypie oraz zapewnienie elastycznych warunków pracy, które mogą pomóc pracownikom w lepszym radzeniu sobie z wymaganiami osobistymi i zawodowymi w tym intensywnym okresie – wyjaśnia Mikołaj Zając.
Wykres 1: Wskaźnik absencji chorobowej odnotowany w badanych przedsiębiorstwach w 2023 roku (%) Źródło: dane Conperio
Polacy „mostkują” weekendy
Analiza danych dotyczących jednodniowych zwolnień lekarskich w firmach (Wykres 2), wskazuje na wyraźny wzór tzw. “mostkowania” weekendów. Trendy te obrazują, że pracownicy mają tendencję do wykorzystywania jednodniowych zwolnień lekarskich w sposób, który pozwala im na przedłużenie weekendu.
– Rozpatrując każdy dzień tygodnia z osobna, obserwujemy zmianę trendu w porównaniu do roku 2022, kiedy to środa była dniem z największą liczbą jednodniowych zwolnień. Aktualne statystyki wskazują, że to piątek jest dniem, w którym notujemy najwięcej takich absencji, co wskazuje, że pracownicy mogą preferować dołączenie piątku do weekendu – mówi Mikołaj Zając.
Wykres 2: Zwolnienia jednodniowe w 2023 roku w badanych przedsiębiorstwach z podziałem na dni tygodnia oraz wskazanie lekarskie Źródło: dane Conperio
Wzrost absencji wraz ze wzrostem wieku pracowników
Przedstawione poniżej dane Conperio dotyczące absencji chorobowej w badanych przedsiębiorstwach według grup wiekowych (Wykres 3) wskazują na wyraźną sezonowość. Analiza ukazuje, że absencje osiągają najniższy poziom w miesiącach letnich, co może być związane z lepszym stanem zdrowia pracowników w cieplejszych miesiącach lub mniejszą liczbą infekcji sezonowych. Natomiast okresy zimowe i jesienne charakteryzują się zwiększoną absencją, co można przypisać wzrostowi zachorowań na choroby typowe dla tych sezonów, takie jak grypa i przeziębienia.
Ponadto, zaobserwowano wyraźny wzrost absencji wraz z wiekiem pracowników, co jest zgodne z ogólną tendencją do zwiększania się problemów zdrowotnych i przewlekłych stanów chorobowych w starszych grupach wiekowych. Ten trend jest szczególnie widoczny w grupie wiekowej 50+, gdzie wartości absencji są znacząco wyższe w porównaniu z młodszymi grupami pracowników.
– Wyniki te podkreślają znaczenie zrozumienia unikalnych potrzeb osób starszych w kontekście zarządzania zasobami ludzkimi i planowania świadczeń w miejscu pracy – zauważa Mikołaj Zając, prezes Conperio.
Wykres 3: Wskaźnik absencji chorobowej w 2023 roku w badanych przedsiębiorstwach według grup wiekowych Źródło: dane Conperio
Najwyższe wskaźniki „L4” na południu, najniższe na wschodzie Polski
Dane Conperio dotyczące absencji w różnych regionach w ciągu roku w badanych przedsiębiorstwach wykazują, że istnieją wyraźne różnice regionalne w poziomach absencji. Przykładowo, region południowy wykazuje najwyższą absencję, szczególnie w miesiącach zimowych, podczas gdy region wschodni ma najniższe wskaźniki przez większość roku, z wyjątkiem okresu zimowego. Istnieje kilka zewnętrznych czynników, które mogą wpłynąć na poziomy absencji w różnych regionach, a należą do nich: warunki ekonomiczne, socjalne, pracy, czy sezonowość.
Uwzględnione czynniki znacząco odbijają się na średnich rocznych trendach absencji (Wykres 4), ukazując przewagę regionu południowego z najwyższym średnim wskaźnikiem absencji na poziomie 9,01%, tymczasem region wschodni wykazał się najmniejszą średnią absencją na poziomie 6,07%, co może odzwierciedlać wpływ między innymi warunków ekonomicznych.
Wykres 4: Średni wskaźnik absencji w 2023 roku w badanych przedsiębiorstwach w poszczególnych regionach Źródło: dane Conperio
„L4” – kosztowny i złożony problem dla firm
Obecnie, głównym wyzwaniem stojącym przed większością polskich przedsiębiorców jest przywrócenie optymalnego funkcjonowania swoich firm. Ostatnie lata były okresem nieustannych zmagań związanych z pandemią, wojną na Ukrainie, inflacją oraz kryzysem energetycznym. Dodatkowo, wysoki poziom absencji chorobowej stanowi istotne wyzwanie dla wielu przedsiębiorstw w kraju, negatywnie wpływając zarówno na ich efektywność, jak i atmosferę w miejscu pracy.
– Wysoki poziom absencji chorobowej niesie za sobą istotne skutki finansowe dla firm. Nieobecność pracowników zmusza pozostałych do przejęcia dodatkowych obowiązków, co często prowadzi do napięć, sporów oraz uczucia niesprawiedliwości. Szczególnie frustrujące jest, gdy zwolnienia lekarskie są wykorzystywane jako sposób na uniknięcie pracy, przedłużenie urlopu lub załatwienie prywatnych spraw. Nasze doświadczenie wskazuje, że wprowadzenie kompleksowego systemu zarządzania absencją chorobową znacząco zmniejsza liczbę pracowników przebywających na „L4”, skracając tym samym czas trwania zwolnień i przywracając naturalny poziom absencji. Efektywne zarządzanie absencją przyczynia się do poprawy kondycji finansowej firmy oraz zwiększenia jej zdolności produkcyjnych, co przekłada się na realne oszczędności. Warto zauważyć, że problem absencji chorobowej jest złożony i nie sprowadza się jedynie do liczby zwolnień i przypadków oszustw. Konieczne jest zrozumienie struktury absencji, w tym wpływu złych warunków pracy, relacji z przełożonymi oraz poczucia bezkarności pracowników niezasadnie korzystających ze zwolnień – podsumowuje Mikołaj Zając, ekspert rynku pracy, prezes Conperio.